O’ZBEKISTON TARIXIY-MADANIY YODGORLIKLARI: FAYOZTEPA BUDDAVIYLIK IBODATXONA MAJMUASI

O’zbekiston zamini jahon tamadduni ochoqlaridan biri hisoblanadi. Bu yerda asrlar davomida olib borilgan tadqiqotlar natijasida dunyoning eng mashxur tamaddunlaridan hech qolishmaydigan qadimgi baqtriya, xorazm va sug’d madaniyati markazlari aniqlandi.

Bundan tashqari, O’zbekiston qadimdan faqatgina savdo yo’llari kesishgan markaz bo’lib qolmasdan, balki moniylik, buddaviylik va zardushtiylik singari turli xil dinlar tinch va osoyishta amal qilingan makon ham hisoblangan. Hozirda mamlakatimizning eng janubiy hududi bo’lgan Surxondaryo viloyatida mazkur davrga oid bir nechta buddaviylik ibodatxona majmualari saqlanib qolgan. Ular orasida Ayritom, Qoratepa va Fayoztepa tarixiy yodgorliklari eng mashxur madaniy markazlar hisoblanadi.

Fayoztepa kompleksi 1963-yilda arxeolog L.Albaum tomonidan eski Termiz shahri markazidagi Qoratepa balandligida joylashgan buddaviylik ibodatxonasi yaqinida olib borilgan qazilma ishlari natijasida topilgan. Mazkur tarixi yodgorlik qazilmalarni topish jarayonida arxeologlarga katta yordam bergan o’zbek arxeolog-olimi R.Fayozov sharafiga nomlangan.

Yodgorlikdan Kushon davlati davriga oid tangalar topilganligi sababli madaniyat gullab-yashnagan davri tahminan miloddan avvalgi I va milodiy IV asrlarga to’g’ri keladi.

Fayoztepa ibodatxona majmuasi o’zining boy bitiklari va yaxshi saqlangan haykallari bilan boshqa yodgorliklardan ajralib turadi. Majmua 19 ta alohida binodan iborat bo’lib, uning devorlari chuqur o’yilgan mustahkam qo’rg’on shaklida qurilgan. Undagi alohida buddaviylik hovonchasi tadqiqotchilarda katta qiziqish uyg’otgan.

Bino uch qismdan iborat. Birinchi qism yashash joyi va qo’shimcha binolar. Ikkinchi qism oshxona va ovqatlanish xonasi. Uchinchi qism esa ibodxona. Majmua maxsus quvurlar orqali Amudaryo suvini o’zida jamlaydi.

Fayoztepa faqatgina Markaziy Osiyo hududida joylashgan ibodatxonalardan biri bo’lib qolmasdan, balki buddaviylik suratlari aks etgan eng noyob yodgorliklardan biri hisoblanadi. Xususan, Ibodatxonaning sajdagohida Budda haykali joylashgan, sajdagoh devorlari rangbarang devoriy suratlar bilan bezatilgan. Mazkur haykal yoshi eramizdan avvalgi I asrga to’g’ri keladi.

Ko’pchilik haykallar qizil rang bilan boʻyalgan, soʻng ustidan oltin suvi yurgizilgan. Sajdagoh devorida qizil kiyimda Budda tasviri saqlangan. Uning 2 tomonidan yelkalariga yelkapoʻsh tashlagan uzun kiyimdagi 2 odam rasmi tushirilgan. Mazkur haykallar bugun O’zbekiston tarixi muzeyining eng nodir eksponatlaridan biri hisoblanadi.

"Jahon" AA