Тошкент парламент дипломатияси маркази сифатида: Парламентлараро Иттифоқнинг юбилей Ассамблеяси

2025 йил апрель ойида Тошкент Марказий Осиё тарихида биринчи марта Парламентлараро Иттифоқнинг (ПИ) 150-юбилей Ассамблеясини қабул қилади. Ушбу тадбир 100 дан ортиқ миллий парламентлардан 2000 дан ортиқ парламент аъзоларини бирлаштиради, бу эса асосий глобал масалаларни муҳокама қилиш учун ноёб имконият яратади. Тошкентнинг ушбу муҳим тадбир учун майдон сифатида танланиши Янги Ўзбекистоннинг халқаро парламент дипломатиясидаги таъсири ортиб бораётганини ва унинг демократик ислоҳотларга содиқлигини таъкидлайди, шунингдек, мамлакатнинг минтақадаги конструктив сиёсий мулоқот маркази сифатидаги мақомини тасдиқлайди.
Парламентлараро иттифоқ (ПИ) миллий парламентларни бирлаштирувчи энг муҳим халқаро ташкилотлардан бири ҳисобланади. Унинг фаолияти БМТ Бош котиби Антониу Гутерриш томонидан белгиланган тамойилга асосланган бўлиб, у "Парламентлар нафақат қонунлар чиқариши, балки уларнинг ижросини халқ номидан назорат қилиши керак" деб таъкидлаган.
Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев ҳам "Парламент ҳақиқий демократия мактабига, ислоҳотларни амалга оширишда ташаббускор ва ҳал қилувчи кучга айланиши керак" деб таъкидлайди.
Бу сўзлар Ўзбекистоннинг парламент назоратини кучайтириш, депутатлар корпуси ваколатларини кенгайтириш ва қонун ижодкорлиги жараёнининг шаффофлигини ошириш борасидаги саъй-ҳаракатларини акс эттиради. Парламентлараро Иттифоқнинг 150-Ассамблеясининг Тошкентда ўтказилиши нафақат мамлакат учун тарихий воқеа , балки Марказий Осиёда парламент дипломатиясини ривожлантиришда янги босқичдир.

Парламентлараро иттифоқнинг тарихий эволюцияси

1889 йилда ташкил этилган Парламентлараро Иттифоқ парламент дипломатиясини ва халқаро низоларни тинч йўл билан ҳал этишни мустаҳкамлашга қаратилган биринчи кўп томонлама сиёсий платформа бўлди. Ўзининг 135 йилдан ортиқ тарихи давомида ташкилот парламент аъзоларининг кичик гуруҳидан 6,5 миллиард кишини ифодаловчи 181 та миллий парламент ва 15 та парламентлараро ташкилотни бирлаштирган глобал институтга айланди. XXI асрда ташкилот нафақат ўз аҳамиятини сақлаб қолмоқда, балки глобал муаммоларни ҳал қилишда ҳам тобора муҳим роль ўйнамоқда.
Бугунги кунда Парламентлараро иттифоқ демократик институтларни мустаҳкамлаш, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, парламент дипломатиясини ривожлантириш ва Барқарор ривожланиш мақсадларини (БРМ) амалга ошириш йўлида фаол иш олиб бормоқда.
Ташкилот нафақат XXI асрда ўз аҳамиятини сақлаб қолмоқда, балки глобал муаммоларни ҳал қилишда тобора муҳим роль ўйнамоқда. У мамлакатлар ўртасида тажриба алмашиш ва қонун устуворлиги, иқлим сиёсати ва инклюзив ижтимоий-иқтисодий ривожланиш каби соҳаларда парламентлар самарадорлигини оширишнинг аниқ механизмларини ишлаб чиқишга ёрдам беради. У мамлакатлар ўртасида тажриба алмашишга ва парламентларнинг қонун устуворлигини таъминлашдан иқлим сиёсати ва инклюзив ижтимоий-иқтисодий ривожланишгача бўлган турли соҳалардаги фаолияти самарадорлигини ошириш учун аниқ механизмларни ишлаб чиқишга кўмаклашади.

Парламент дипломатиясининг туғилиши

Парламентлараро иттифоқ 1889 йилда таниқли парламентарийлар - француз Фредерик Пасси ва британиялик Уилям Рендал Кример томонидан ташкил этилган.
Дастлаб Парламентлараро Иттифоқ маслаҳат бирлашмаси бўлиб, парламент дипломатиясидан урушларнинг олдини олиш воситаси сифатида фойдаланиш ва халқаро низоларни мулоқот орқали ҳал қилиш учун ташкил этилган.
Муҳим босқичлардан бири Парламентлараро иттифоқнинг Миллатлар Лигаси билан ҳамкорлиги, кейинчалик эса Бирлашган Миллатлар Ташкилоти билан ҳамкорлиги бўлиб, бу ерда парламент тажрибаси халқаро институтларни демократлаштириш учун ишлатилган.
Иккинчи жаҳон урушидан сўнг Парламентлараро иттифоқ ўз фаолиятини кенгайтириб, мустамлакачиликни тугатиш, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва тинчликпарварлик масалаларига эътибор қаратди. Бу даврда ташкилот халқаро ҳуқуқни шакллантириш, демократик бошқарув тамойилларини илгари суриш ва турли мамлакатларнинг глобал жараёнларда инклюзив иштирокини таъминлашда муҳим роль ўйнади.

Парламентлараро иттифоқ бугун: парламент ҳамкорлигининг глобал платформаси

Парламентлараро иттифоқнинг тор доирадаги экспертлардан глобал институтга ўтиш эволюцияси жаҳон ҳамжамиятининг ўзгарувчан геосиёсий вазиятда янада яқинроқ ҳамкорликка интилишини акс эттиради.
Парламентлараро Иттифоқ асосчиларининг хизматларини эътироф этиш сифатида Кремер-Пасси мукофоти таъсис этилди, у парламентаризм ва халқаро ҳамкорликни ривожлантиришга қўшган улкан ҳиссаси учун берилади.
2018 йил 22 майда БМТ Бош Ассамблеяси 30 июнни Халқаро парламентаризм куни сифатида расман таъсис этди. 1889 йилнинг шу куни Парижда Парламентлараро Иттифоқнинг биринчи халқаро конференцияси очилди ва глобал миқёсда парламент дипломатияси тарихини бошлаб берди.

Парламентлараро Иттифоқнинг замонавий роли

Бугунги кунда Парламентлараро Иттифоқ энг йирик глобал парламентлараро ташкилот бўлиб, 46 000 дан ортиқ парламент аъзоларининг манфаатларини ифодалайди, бу эса уни мулоқот, парламент дипломатияси ва халқаро ҳамкорлик учун энг муҳим платформага айлантиради. Ташкилот миллий қонун чиқарувчи органларнинг тажрибаси ва амалиётини уйғунлаштириб, замонавий муаммоларни бартараф этиш бўйича умумий стратегияларни ишлаб чиқишга кўмаклашади.
Парламентлараро иттифоқ халқаро ҳамкорликни ривожлантириш ва демократик тамойилларни илгари суришда муҳим роль ўйнайди. Ташкилот фаолиятининг асосий йўналишлари қуйидагилардан иборат:
Биринчи. Парламент дипломатиясини ривожлантириш.
Парламентлараро Иттифоқ турли мамлакатлар парламентлари ўртасида мулоқот, глобал муаммоларни муҳокама қилиш ва ечимлар топиш учун платформа яратади. Ташкилот парламентларга демократик тамойиллар, ҳокимиятнинг шаффофлиги ва ҳисобдорлигини мустаҳкамлашга қаратилган қонунчилик ташаббусларини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда ёрдам беради.
Иккинчи. Тинчлик ва хавфсизликни таъминлаш.
Ўсиб бораётган геосиёсий таҳдидлар шароитида Парламентлараро Иттифоқ можароларни ҳал қилиш, халқаро ҳуқуқни ривожлантириш ва тинчликпарварлик фаолиятига кўмаклашиш борасидаги ролини кучайтирмоқда. Ташкилот инқирозларнинг олдини олиш ва мамлакатлар ўртасидаги ишончни мустаҳкамлаш воситаси сифатида парламентлараро ҳамкорликни қўллаб-қувватлайди. Зиддиятли ҳудудларда инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, зўравонликнинг олдини олиш ва инсонпарварлик ёрдами кўрсатишга алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Учинчи. Демократия ва инсон ҳуқуқларини илгари суриш.
Демократия инсон ҳуқуқлари ҳимояси ва қонун устуворлигисиз барқарор бўлмайди. Парламентлараро Иттифоқ эркин ва адолатли сайловларни фаол қўллаб-қувватлайди, парламент аъзоларининг ҳуқуқларини ҳимоя қилади ва камситишнинг ҳар қандай шаклига қарши курашади. Сиёсий эркинликларни чеклаш, мухолифат етакчиларини таъқиб қилиш ва депутатларга нисбатан таҳдидларга қарши кураш муҳим вазифа бўлиб қолмоқда. Ташкилот, шунингдек, сайлов жараёнларининг шаффофлигини таъминлаш ва давлат институтларига бўлган ишончни ошириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқади.
Тўртинчи. Сиёсатда гендер тенглиги.
Хотин-қизларнинг қонунчилик фаолиятидаги иштирокини рағбатлантириш устувор вазифа бўлиб қолмоқда. 1997 йилдан буён Гендер тенглиги бўйича мақсадли дастур амал қилмоқда, унинг доирасида жаҳон парламентларида хотин-қизлар улуши мониторинги олиб борилмоқда. 2024 йилда бу кўрсаткич 26,7% атрофида бўлган бўлса-да, мамлакатлар ўртасидаги сезиларли фарқ сақланиб қолмоқда. Парламентлараро Иттифоқ парламентларни хотин-қизлар вакиллигини ошириш бўйича самарали механизмларни, жумладан, квоталар, мураббийлик дастурлари ва хотин-қизларнинг сиёсатдаги иштироки учун қулай шарт-шароитлар яратишни жорий этишга чақиради.
Бешинчи. Ёшлар иштирокини кучайтириш.
Ёш сиёсатчилар аксарият мамлакатлар парламентларида етарлича вакилликка эга эмас. Бугунги кунда 40 ёшгача бўлган депутатларнинг ўртача улуши атиги 17,5 фоизни ташкил этади. "I Say Yes to Youth in Parliament!" (Мен парламентда ёшларга "Ҳа" дейман!") ёш етакчиларни жалб қилиш, сиёсатчиларнинг янги авлодини қўллаб-қувватлашга қаратилган ташаббусларни шакллантириш ва уларнинг қонун ижодкорлиги фаолиятида фаол иштирокини таъминлашга қаратилган.
Парламентлараро Иттифоқ нафақат парламентлараро ҳамкорлик платформаси, балки глобал бошқарувнинг муҳим институти бўлиб қолмоқда. Ҳозирги шароитда унинг халқаро хавфсизликни таъминлаш ва инсон ҳуқуқларини илгари суришдаги ролини кучайтириш зарур, чунки айнан шу йўналишлар бутун дунёда барқарор ривожланиш ва тинчлик учун ҳал қилувчи аҳамиятга эга.
Тулия Аксон (Танзания) - Парламентлараро иттифоқ президенти
Тулия Аксон 2023 йилда Парламентлараро Иттифоқ президенти этиб сайланди ва бу лавозимни эгаллаган биринчи африкалик аёл бўлди. У бой сиёсий ва ҳуқуқий тажрибага эга бўлиб, гендер тенглиги ва инсон ҳуқуқларини халқаро миқёсда тарғиб қилишда етакчи ўринни эгаллайди.
2020 йилда у парламент назоратини кучайтириш, ҳокимият шаффофлигини ошириш ва аҳолининг заиф қатламларини ҳимоя қилиш бўйича фаол ишлаган Танзания парламентининг биринчи аёл спикери сифатида тарихга кирди.
Юридик таълим ва фан доктори илмий даражасини олган Тулия Аксон кўп йиллар давомида ҳуқуқни ҳимоя қилиш фаолияти билан шуғулланган. Унинг фаолияти хотин-қизлар ва ёшларнинг сиёсатдаги ролини кучайтириш, камситишларга қарши курашиш ва парламент фаолиятидан фойдаланиш имкониятларини кенгайтиришга қаратилган.
Унинг Парламентлараро Иттифоқ президенти этиб сайланиши глобал миқёсда инклюзив сиёсий жараёнларни илгари суришда муҳим қадам бўлди, шунингдек, Танзаниянинг халқаро парламент ҳамкорлигидаги ролини таъкидлади.

Мартин Чунгонг (Камерун) - Парламентлараро Иттифоқ Бош котиби
Мартин Чунгонг Парламентлараро Иттифоқ тизимида 30 йилдан ортиқ вақт давомида фаолият юритиб келаётган парламентаризм соҳасидаги энг тажрибали мутахассислардан биридир.
2014 йилда у Парламентлараро Иттифоқ бош котиби лавозимини эгаллаган биринчи африкалик бўлди, бу ташкилот тарихида муҳим воқеа бўлди. Бунгача у йигирма йилдан ортиқ вақт давомида Камерун Миллий Ассамблеясида ишлаган, у ерда қонун ижодкорлиги жараёни, парламент назорати ва давлат бошқаруви масалаларига ихтисослашган.
Парламентлараро Иттифоқда ишлаган йилларида у мамлакатлар ўртасидаги парламент ҳамкорлигини кучайтириш, аёллар ва ёшлар ҳуқуқларини кенгайтириш, коррупцияга қарши курашиш, халқаро мажбуриятларнинг бажарилиши устидан парламент назоратини амалга ошириш бўйича ислоҳотларни фаол илгари сурди.
2022 йилда Чунгонг "New African" журнали талқинига кўра, энг нуфузли 100 африкалик рўйхатига киритилди, бу эса унинг парламентаризм ва халқаро ҳамкорликни мустаҳкамлашдаги муҳим ролини тасдиқлади.
Унинг раҳбарлигида Парламентлараро Иттифоқ ўз таъсир доирасини сезиларли даражада кенгайтириб, можароларни ҳал қилиш, XXI асрнинг асосий муаммолари бўйича стратегик қарорлар қабул қилиш ва барқарор ривожланишни таъминлашга кўмаклашадиган глобал парламент дипломатияси платформасига айланди.

Парламентлар барқарор ривожланиш драйвери сифатида

Парламентлараро Иттифоқ (ПИ) миллий қонун чиқарувчи органлар ва халқаро институтлар ўртасида воситачилик қилиш орқали парламентларни Барқарор ривожланиш мақсадларини (БРМ) амалга оширишга фаол жалб қилмоқда. 2025 йил февраль ойида БМТда бўлиб ўтган Парламент эшитувлари чоғида Парламентлараро Иттифоқ президенти Тулия Аксон БРМни амалга ошириш бўйича миллий ҳисоботларни тайёрлашда дунё парламентларининг атиги учдан бир қисми иштирок этаётганини таъкидлади. Шу билан бирга, қўйилган мақсадларга эришиш учун зарур бўлган молиявий ресурслар тақчиллиги яқин беш йил ичида 2,5-4 триллион долларга баҳоланмоқда.
Бундай вазиятда парламентлар барқарор тараққиётни таъминлашда етакчи ролни ўз зиммасига олиши лозим. Уларнинг асосий функцияларига қуйидагилар киради:
Қонунчилик ёрдами - БРМни миллий ривожланиш стратегиясига интеграция қилиш, инновацияларни қўллаб-қувватлаш ва экологик тоза технологияларни жорий этишга қаратилган меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш ва қабул қилиш.
Бюджет назорати - молиявий ресурсларнинг адолатли ва самарали тақсимланишини таъминлаш, экология, соғлиқни сақлаш, таълим ва ижтимоий ҳимоя соҳасидаги ташаббусларни устувор молиялаштириш.
Шаффофлик ва ҳисобдорлик - халқаро мажбуриятларнинг бажарилишини назорат қилиш, коррупцияга қарши курашиш ва давлат дастурлари самарадорлигини мониторинг қилиш.
Парламентлар бугунги кунда нафақат қонун чиқарувчи органлар, балки глобал барқарор ривожланиш жараёнининг асосий иштирокчиларидир. Уларнинг фаолияти миллий манфаатлар доирасидан четга чиқади: қонунчилик базасини шакллантириш, бюджет жараёнларини назорат қилиш ва ҳисобдорликни таъминлаш БРМни амалга оширишнинг энг муҳим воситаси ҳисобланади.
Парламент аъзоларининг жамоавий саъй-ҳаракатлари халқаро ҳамкорликни кучайтириш, қўшимча молиявий ресурсларни жалб қилиш, глобал иқтисодий жараёнларни назорат қилиш ва БРМни амалга ошириш учун миллий ҳукуматларнинг масъулияти даражасини оширишга қаратилган бўлиши керак. Фақат шундай ёндашувда барқарор ривожланиш шунчаки халқаро декларация эмас, балки дунёни яхши томонга ўзгартира оладиган реал механизмга айланади.

Ўзбекистон ва Парламентлараро иттифоқ: парламент дипломатиясини мустаҳкамлаш

Сўнгги йилларда Ўзбекистон Парламентлараро Иттифоқ, EХҲТ Парламент Ассамблеяси, Европарламент, ТуркПА, МДҲ Парламентлараро Ассамблеяси фаолиятида иштирок этиб, халқаро парламент ҳамкорлиги механизмларига фаол интегратсиялашмоқда.
Томас Жефферсон “Парламентнинг ҳақиқий қудрати унинг ҳар бир фуқаро манфаатларини ифодалаш қобилиятидадир” - деб таъкидлаган эди. Айнан шунинг учун Ўзбекистон парламент дипломатиясини кучайтириш ва БРМни миллий ривожланиш стратегиясига киритиш бўйича ташаббусларни амалга оширмоқда. Хусусан, Ўзбекистон ташаббуси билан БМТ Бош Ассамблеяси “Барқарор ривожланиш мақсадларига эришишни жадаллаштиришда парламентларнинг роли тўғрисида” резолюция қабул қилди, у 80 мамлакат томонидан қўллаб-қувватланди. Ушбу ҳужжат БРМни амалга ошириш устидан парламент назоратининг муҳимлигини таъкидлади ва миллий қонун чиқарувчи органларнинг халқаро жараёнлардаги ролини мустаҳкамлади.
Ўзбекистоннинг Парламентлараро Иттифоқ билан ҳамкорлиги амалий ва институтсионал характерга эга: Олий Мажлис палаталари вакиллари Ижроия қўмитада, турли қўмиталарда фаол ишладилар, шунингдек, Парламентлараро Иттифоқнинг хотин-қизлар ва ёшлар форумларида иштирок этдилар.
Парламентлараро Иттифоқ билан ҳамкорликда амалга оширилган асосий тадбирлар:
1. “Парламентда ёшларни қўллаб-қувватлаймиз” ёшлар парламент форуми (2021 йил 22 июнь),
2. Барқарор ривожланиш мақсадларига эришишда парламентлараро глобал ҳамкорлик масалаларига бағишланган халқаро форум (2021 йил 23-24 июнь), унинг якунлари бўйича Барқарор ривожланишни таъминлашда парламентларнинг ролини мустаҳкамловчи муҳим ҳужжат - Бухоро декларацияси қабул қилинди.
3. Парламент аёл раҳбарларининг 14-саммити (2022 йил сентябрь). Гендер тенглиги ва аёллар ҳуқуқларини кенгайтириш масалаларига бағишланган тадбир турли мамлакатлар парламент аъзолари ўртасида тажриба алмашишга хизмат қилди.
4. “Барқарор ривожланиш мақсадларига эришишда парламентлараро ҳамкорлик” II халқаро глобал форуми (2023 йил 30 ноябрь), унинг якунлари бўйича парламентлараро ҳамкорликнинг муҳим жиҳатларини қамраб олган Тошкент коммюникеси қабул қилинди.
5. Ўзбекистон Президентининг Парламентлараро Иттифоқ делегацияси билан учрашуви (2022 йил сентябрь), унда парламент ҳамкорлиги истиқболлари, демократик ислоҳотлар масалалари ва халқаро тажрибани миллий қонунчилик ташаббусларига интеграция қилиш масалалари муҳокама қилинди.
6. Ўзбекистоннинг Парламентлараро Иттифоқнинг асосий ҳамкори сифатидаги ролини мустаҳкамловчи Парламентлараро Иттифоқнинг 150-Ассамблеясини ўтказиш тўғрисидаги Битимни имзолаш (2024 йил март) ва Ассамблеяни 2025 йилда Тошкентда ўтказишга тайёргарлик кўриш.
7. Ўзбекистоннинг Парламентлараро Иттифоқ Маъмурий кенгаши йиғилишидаги иштироки (2024 йил октябрь), бу ерда халқаро ҳамкорлик алоқаларини ривожлантириш ва мустаҳкамлашнинг кейинги йўналишлари ҳамда миллий парламентларнинг глобал жараёнлардаги таъсирини кучайтириш масалалари муҳокама қилинди.
Ўзбекистоннинг Парламентлараро Иттифоқ билан фаол ҳамкорлиги нафақат икки томонлама алоқаларни мустаҳкамлайди, балки халқаро миқёсда янада инклюзив, шаффоф ва самарали парламент бошқаруви тизимини шакллантиришга хизмат қилади.

Тошкент - Парламентлараро Иттифоқнинг 150-Ассамблеяси пойтахти: Ўзбекистон парламент ислоҳотларининг эътирофи

Парламентлараро Иттифоқнинг Бош котиби Мартин Чунгонг Ўзбекистондаги демократик ўзгаришларни юқори баҳолаб, уларнинг ҳокимият шаффофлигини таъминлаш ва парламент фаолияти самарадорлигини оширишдаги аҳамиятини таъкидлади.
Парламентлараро Иттифоқнинг 150-юбилей Ассамблеяси пойтахти сифатида Тошкент шаҳрининг танланиши нафақат халқаро парламент ҳамжамиятининг ишончи, балки Ўзбекистонда парламентаризм соҳасида амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотларнинг эътирофи ҳамдир. Сўнгги йилларда мамлакатда парламентнинг ролини кучайтириш, унинг ваколатларини кенгайтириш ва демократик механизмларни жорий этишда сезиларли ютуқларга эришилди.
БМТнинг собиқ Бош котиби Кофи Аннан “Парламент кучли бўлса, демократия гуллаб-яшнайди” - деган эди. Бу фикр Ўзбекистонда Олий Мажлис палаталарининг мамлакатнинг асосий демократик институти сифатидаги ролини мустаҳкамлашга қаратилган ислоҳотларни энг ёрқин акс эттиради.
Ўзбекистонда парламент ислоҳотларининг асосий ютуқлари:
• умумхалқ референдуми натижаларига кўра янги таҳрирдаги Конституцияни қабул қилиш (2023 йил). Асосий қонун парламент - Олий Мажлис палаталарининг ваколатларини сезиларли даражада кенгайтирди, уларнинг ўзаро тийиб туриш ва манфаатлар мувозанати тизимидаги ролини кучайтирди;
• парламент институтлари самарадорлигини ошириш, ҳуқуқий давлатни ривожлантириш ва фуқаролар ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган 20 дан ортиқ янги қонунларни ишлаб чиқиш ва қабул қилиш;
• ҳукумат ва суд тизими фаолияти устидан парламент назорати механизмларини жорий этиш, бу эса давлат жараёнларининг ҳисобдорлиги ва шаффофлигини оширди;
• асосий масалалар - коррупцияга қарши курашиш, гендер тенглик, хотин-қизлар ва ёшлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича янги парламент комиссияларини тузиш. Ушбу ташаббуслар долзарб муаммоларга янада самаралироқ жавоб бериш имконини берди;
• парламентда хотин-қизлар ва ёшлар вакиллигининг ўсиши. Бугунги кунда Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутатларининг 38 фоизи хотин-қизлардан иборат бўлиб, бу кўрсаткич бўйича Ўзбекистон минтақада етакчилардан бири ҳисобланади. Ёшларнинг қонун ижодкорлиги жараёнидаги фаол иштироки бошқарув тизимини модернизация қилиш ва янада инклюзив сиёсатни шакллантиришга ёрдам беради.
Уинстон Черчилл таъкидлаганидек, “Парламент демократиянинг юраги, унинг овози эса халқ овози”. Айнан шу тамойил Ўзбекистон парламентини ислоҳ қилишнинг асосини ташкил этади, бунда депутатлар ва сенаторлар нафақат қонунларни қабул қиладилар, балки аҳоли ва Ҳукумат билан фаол ҳамкорлик қилиб, мамлакат фуқароларининг ҳаёт сифатини яхшилашга эришадилар.
Юбилей форумини ўтказиш учун Ўзбекистон пойтахтининг танланиши мамлакатнинг халқаро сиёсатдаги ўрни ортиб бораётгани, демократик қадриятларга содиқлиги ва глобал даражада парламент дипломатиясини чуқурлаштиришга интилишини тасдиқлайди.

Тошкентда бўлиб ўтган Парламентлараро Иттифоқнинг 150-Ассамблеясининг асосий мавзулари

Парламентлар тинчлик ва хавфсизликни таъминлашдан тортиб, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва барқарор ривожланишгача бўлган глобал муаммоларни ҳал қилишда ҳал қилувчи роль ўйнаши мумкин ва керак. Бундай шароитда Ўзбекистон нафақат халқаро ташаббусларда иштирок этишга, балки глобал муаммоларни ҳал қилишда янги ёндашувларни таклиф қилиш орқали парламент дипломатиясининг асосий марказларидан бирига айланишга интилмоқда.
Тошкентда бўлиб ўтган Парламентлараро Иттифоқнинг (ПИ) 150-Ассамблеяси “Ижтимоий тараққиёт ва адолат йўлидаги парламент ҳаракатлари” мавзуси доирасида бутун жаҳон ҳамжамияти учун долзарб бўлган кенг кўламли масалаларни қамраб олади. Асосий мавзулар орасида:
1. Парламент дипломатияси низоларнинг олдини олиш воситаси сифатида. Глобал беқарорлик шароитида парламентлар тинчликпарварлик жараёнларида муҳим роль ўйнайди, мулоқот, дипломатик музокаралар ва халқаро инқирозларни ҳал қилишга кўмаклашади.
2. Барқарор ривожланиш ва экологик хавфсизликни таъминлашда парламентларнинг роли. Барқарор ривожланиш мақсадлари (БРМ) ижроси устидан парламент назорати, экологик ташаббусларни қонуний тартибга солиш ва “яшил” иқтисодиётга ўтиш масалалари муҳокама марказида бўлади.
3. Парламент фаолиятида гендер тенглик ва хотин-қизлар ҳуқуқларини кенгайтириш. Қонун чиқарувчи органларда аёллар вакиллигини ошириш, сиёсатда аёллар учун тўсиқларни бартараф этиш ва гендер тенглиги бўйича стратегияларни амалга ошириш.
4. Парламентлар фаолияти самарадорлигини ошириш учун рақамли технологиялардан фойдаланиш. Қонун ижодкорлиги фаолиятига рақамли ечимларни жорий этиш, электрон парламентни ривожлантириш ва кибертаҳдидлар шароитида маълумотларни ҳимоя қилиш.
5. Халқаро терроризм, уюшган жиноятчилик ва кибертаҳдидларга қарши кураш чоралари. Хавфсизлик соҳасида парламентлараро ҳамкорликни мустаҳкамлаш, глобал таҳдидларга қарши курашиш бўйича қонунчилик ташаббусларини ишлаб чиқиш ва кибермакон шароитида инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш.
Бундан ташқари, Ассамблея доирасида Ёш парламент аъзоларининг глобал форуми ва Халқаро хотин-қизлар парламент форуми ўтказилади, бу Парламентлараро Иттифоқнинг инклюзивлик ва қарор қабул қилиш жараёнларига ёшлар ва аёлларни жалб қилишга содиқлигини кўрсатади.

Парламентлараро Иттифоқнинг Тошкент Ассамблеяси: парламент дипломатияси тарихида янги саҳифа

Ўзбекистон халқаро парламент майдонида ўз мавқеини жадал мустаҳкамламоқда. 2025 йилнинг 5-9 апрель кунлари Тошкент шаҳрида Парламентлараро Иттифоқнинг юбилей Ассамблеяси ўтказилиши мамлакатнинг парламентаризмни ислоҳ қилиш ва демократик институтларни ривожлантириш борасидаги муваффақиятларининг эътирофидир. Антониу Гутерриш таъкидлаганидек, парламент аъзолари қонунлар орқали барқарор ривожланишга эришишга сезиларли ҳисса қўшишлари мумкин. Ўзбекистоннинг Парламентлараро Иттифоқ ишида фаол иштирок этиши, асосий халқаро форумларни ўтказиши ва илғор қонунчилик амалиётларини жорий этиши мамлакатнинг очиқлик, барқарор ривожланиш ва парламентаризм тамойилларига содиқлигини тасдиқлайди.
Парламентлараро Иттифоқнинг 150-Ассамблеяси Тошкентда ўтказилиши Ўзбекистоннинг халқаро парламент дипломатиясини ривожлантиришга қўшаётган ҳиссасининг муҳим эътирофи бўлади. Бу нафақат мамлакатнинг халқаро майдондаги мавқеини мустаҳкамлайди ва жаҳон ҳамжамияти билан ҳамкорлик қилиш учун янги имкониятлар очади, балки парламент дипломатиясини ривожлантиришнинг янги йўналишларини белгилайди.

Академик Акмал Саидов,
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси
Қонунчилик палатасининг депутати,
Парламентлараро иттифоқ витсе-президенти (2020-2023 йй.)