“Ўзбекистон – 2030”: халқаро майдонда муносиб рақобатлаша оладиган кадрлар тайёрлаш тизими яратилади

Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг “Ўзбекистон – 2030” стратегиясини “Ёшлар ва бизнесни қўллаб-қувватлаш йили”да амалга оширишга оид давлат дастури тўғрисида”ги фармонида ислоҳотларни самарали амалга ошириш, халқимизнинг кундалик ҳаётида ижобий ўзгаришларга эришиш бўйича тизимли ҳаракатларни изчил давом эттириш белгиланди.

Ўзбекистонда демократик янгилашнинг ҳозирги босқичида олий юридик таълим ва фанни янада ривожлантириш муҳим аҳамият касб этади. Юқори малакали ва халқаро майдонда муносиб рақобатлаша оладиган кадрларни тайёрлаш зарур.

Таълим, айниқса, юридик таълим тизимида хизматлар бозорида нафақат янги давлат университетларининг, балки юридик соҳадаги хорижий ва қўшма университетларнинг соғлом рақобат муҳитида ривожланиши объектив реалликка айланди.

Ўзбекистонда яқин-яқингача фақат Тошкент давлат юридик университети (ТДЮУ) да олий юридик маълумот олиш мумкин эди. Бугунги кунда эса йигирмадан ортиқ факультет ва олий ихтисослаштирилган ўқув юртларида «Юриспруденция» таълим йўналиши мавжуд.

Ўзбекистонда ҳар йили мингдан ортиқ ҳуқуқшунос тайёрланмоқда. Бу эса мавжуд эҳтиёжни қондирмайди. Масалан, Ўзбекистон ҳар 100 минг кишига адвокатлар сони бўйича нафақат дунёда, балки минтақада ҳам энг паст кўрсаткичлардан бирида. Масалан, Ўзбекистонда ҳар 100 минг аҳолига 12 адвокат тўғри келади, Исроилда – 737, Европа Иттифоқида – 162, Россияда – 50, Қозоғистонда – 22.

Шундан келиб чиқиб, юридик кадрларни тайёрлаш сифатини ошириш борасида бир қатор самарали чора-тадбирлар амалга оширилди. 2020 йил 29 апрелдаги Президентимизнинг “Ўзбекистон Республикасида юридик таълим ва фанни тубдан такомиллаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги фармони қабул қилингани юридик таълимни сифат жиҳатидан янги даражага кўтарди.

Олий юридик таълимни ривожлантириш бўйича амалга оширилаётган чора-тадбирлар доирасида юридик университет ривожланган хорижий давлатларнинг олий таълим тизимида мавжуд бўлган энг илғор тажрибаларни миллий олий таълим тизимига жорий этишда алоҳида майдонча бўлиб хизмат қилмоқда. Мазкур даргоҳда Ўзбекистонда биринчи бўлиб миллий олий таълим муассасалари орасида кредит-модулли таълим тизимини жорий этилди. Ўқув жараёнига Европа кредит тизими танлов фанлари билан таъминланган ҳолда киритилди.

Ўқув жараёнини самарали ташкил этиш мақсадида юридик кадрларни касбий тайёрлаш учун зарур бўлган энг муҳим фанлар белгиланди. Ўқув режа ва дастурлари оптималлаштирилди, жаҳон тажрибаси ва бозор талабларига мос янги фанлар жорий қилинди.

Ҳар бир курсда камида иккита гуруҳда таълим инглиз тилида олиб борилмоқда. Қолаверса, ушбу гуруҳларда чет эллик профессор-ўқитувчилар машғулотларни олиб бораётганини алоҳида таъкидлаш жоиз. Натижада ҳар йили 70 дан ортиқ ихтисослаштирилган фанлар инглиз тилида ўқитилмоқда. Бунинг учун ўқув жараёнига 35 нафар хорижлик мутахассис жалб этилган.

Талабаларнинг мантиқий фикрлаш, таҳлил қилиш, мустақил фикр билдириш, қонун ҳужжатларини қўллаш ва шарҳлаш каби кўникмаларини ривожлантириш мақсадида университет якуний назорат имтиҳонлари учун назарий саволлар бериш амалиётидан воз кечиб, казус ечиш тизимига тўлиқ ўтилди.

Замонавий талабларга жавоб берадиган масофавий таълим платформаси яратилиб, плагиатга қарши тизим орқали текшириш механизмлари ушбу тизимга интеграция қилинган. Ушбу масофавий таълим платформасига 130 мингдан ортиқ электрон контентлар юкланган.

Сифатли таълим тизимини яратиш, таълим жараёнини халқаро стандартларга мослаштириш ва сифатли дарсликлар билан таъминлаш учун янги авлод ўқув адабиётларини ва сифатли таълим контентларини тайёрлаш, ўқув машғулотларини замонавий услублар асосида сифатли ташкил этиш зарур.

Бу жараёнга хорижий етакчи таълим муассасалари профессорлари ҳам жалб этилган. Университетда 200 га яқин дарслик ва ўқув қўлланмалари тайёрланиб, ўқув жараёнига татбиқ этилган.

Шунингдек, Буюк Британия ва АҚШнинг етакчи университетларининг амалий тажрибасини инобатга олган ҳолда клиник таълимни янада ривожлантириш мақсадга мувофиқ.

Клиник юридик таълим – юридик клиникалар негизида амалга ошириладиган адвокатларни касбий тайёрлаш бўйича махсус ўқув курси бўлиб, у ерда талабалар ўқитувчилар раҳбарлигида фуқароларга бепул юридик ёрдам кўрсатади. Ушбу ўқув шакли стандарт таълимга халқаро миқёсда тан олинган қўшимча бўлиб, талабалар учун амалий тажриба бермоқда.

Энг муҳим вазифалардан бири – 2030 йилгача халқаро миқёсда тан олинган ташкилотлар рейтингида энг яхши олий таълим муассасалари рўйхатига киришдир. Ҳозирда ТДЮУ UI GreenMetric World University Ranking рейтингида (2023) дунёнинг етакчи университетлари орасида 350-ўринни эгаллади ва ТОП-500 та университетлар қаторига кирди. Ушбу кўрсаткични 2022 йил билан таққослаганда 100 поғона юқорилаганлигини кўриш мумкин.

Халқаро университетларда яшил иқтисодиёт билан боғлиқ мавжуд ҳолат ва сиёсат бўйича амалга оширилаётган ишлар натижаларини тақдим этувчи бу рейтингда ТДЮУ мамлакатимиз олий таълим муассасалари орасида энг юқори натижалардан бирини қайд этди.

Round University Ranking халқаро рейтинг ташкилотининг 2023 йил учун Subject Ranking (соҳалар кесимида) рейтинги натижаларига кўра, ТДЮУ ижтимоий-ҳуқуқий фанларни ўқитиш соҳаси бўйича 142-ўринни, Гуманитар фанлардаги таълим бўйича 166-ўринни эгаллаб, ТОП–200 университет орасидан жой эгаллади.

Университет ушбу кўрсаткич билан Ўзбекистонда (Country rank) 1-ўринни қайд этди.

Шу билан бирга, жаҳоннинг етакчи таълим муассасаларининг юқори рейтингларига кириш учун халқаро ва университетлараро муносабатларни тубдан ўзгартириш вa ривожлантиришни жадаллаштириш, жаҳон ҳуқуқий таълим маконига интеграциялашув талаб этилади. Чунки бу кўрсаткичлар университетларнинг халқаро майдонда тан олинишида ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Бу борада жуда катта лойиҳаларни амалга ошириш режалаштирилган.

Замонавий таълим сифатини таъминлашда хорижий тажрибанинг ўрни ва аҳамияти ниҳоятда муҳим бўлганлиги сабабли университетимиз хорижий давлатларнинг кўплаб нуфузли университетлари ва илмий марказлари билан яқин алоқалар ўрнатган.

Бугун ТДЮУ Халқаро университетлар ассоциациясига (International Association of Universities – IAU), Халқаро ҳуқуқ мактаблари Ассоциацияси (International Association of Law Schools – IALS) вa Европа ҳуқуқ мактаблари ассоциацияси (European Law Faculties Association – ELFA), Европа университетлар ассоциациясига (Observatory Magna Charta Universitatum) ва Европа олий таълим муассасалари ассоциациясига (European Association of Institutions in Higher Education – EURASHE) тўлақонли аъзо сифатида қабул қилинган.

Фикримизча, эришилган натижаларга қарамай, юридик таълим ва фан олдида қатор муаммолар мавжуд. Биринчидан, профессор-ўқитувчилар таркибини етакчи хорижий олий ўқув юртлари битирувчилари билан тўлдириб боришга эътиборни қаратиш мақсадга мувофиқ. Ўз навбатида, замонавий ахборот технологиялари имкониятларидан кенг фойдаланган ҳолда илмий ҳамжамият вакилларининг фаоллигини ошириш, олимларнинг жамиятдаги мавқеини кўтаришга қаратилган креатив ёндашувли лойиҳаларни кўпайтириш, ижтимоий воқеликларнинг туб моҳияти бўйича илм аҳлининг чуқур мушоҳадали позициясини етказиб бериш ишларини тизимли ташкил этиш лозим. Иккинчидан, назария ва амалиёт ўртасида айрим тафовутли жиҳатлар мавжуд. Тайёрланган ўқув адабиётларининг асосий қисми соф назарий хусусиятга эга эди. Шу муносабат билан ўқувчиларнинг амалий кўникма ва малакаларини шакллантиришга қаратилган ўқув адабиётларининг янги авлодини тайёрлаш зарур. Қолаверса, ўқув жараёни вa илмий фаолиятнинг ўзи ҳам амалиётга етарлича йўналтирилган эмас эди. Сўнгги йилларда ўқитувчиларнинг меҳнатига ҳақ тўлаш даражаси сезиларли даражада ошди, бу эса бугунги кунда амалиётчи юристларни ўқув жараёнига кенг жалб этиш имконини бермоқда. Учинчидан, амалий кўникмаларни шакллантиришга йўналтирилган таълим хизматларини кўрсатиш бўйича айрим камчиликлар кўзга ташланмоқда. Шу боис, таълим ташкилотлари вa педагогларни академик эркинлигини мустаҳкам кафолатлашга қаратилган ҳуқуқий ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқиш мақсадга мувофиқ.

Миллий, хорижий ҳуқуқ ва ҳуқуқ тизимларини қиёсий ўрганишни ташкил этиш мақсадида амалиёт ўташ, профессор-ўқитувчилар ва талабаларни хорижий давлатларнинг етакчи олий юридик таълим муассасалари билан алмашинувини тизимли асосда амалга ошириш зарур.

Хулоса ўрнида таъкидлаш жоизки, Ўзбекистонда юридик таълим вa фан соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар самараси натижасида яқин даврда юридик кадрларни тайёрлашнинг миллий тизими жаҳон андозаларига мос тизимга айланади. Юрист кадрларнинг янги авлоди давлатимиз раҳбари бошлаб берган, халқимиз танлаган тараққиёт йўлининг ҳуқуқий асосларини яратишга муносиб ҳисса қўшишга хизмат қилади.

Шахзод Сайдуллаев,

юридик фанлар номзоди, профессор.

ЎзА