Ўзбекистон–Хитой темирйўл йўналишлари: савдо, транзит ва янги логистика марказлари

Ўзбекистон–Хитой ўртасидаги муносабатларнинг тарихий илдизлари узоқ асрларга бориб тақалади ва бугунги кунда ҳозирги босқичда самарали, ўзаро манфаатли шерикликни ривожлантириш учун мустаҳкам пойдевор бўлиб хизмат қилмоқда. Минтақаларни боғлаб турган, ўзаро ҳамкорлик ва маданий алмашинувга туртки бўлган қадимий Ипак йўли бугунги кунда янгича аҳамият касб этиб, ўз навбатида мамлакатлар ва халқлар ўртасида иқтисодий, маданий ва гуманитар кўприк бўлиб хизмат қилишни давом этмоқда.

Бугунги кунда Ўзбекистон ва Хитойнинг халқаро кун тартибидаги долзарб масалалар, глобал хавфсизлик ва тараққиётни таъминлаш бўйича позиция ва ёндашувлари ўхшаш. Хитой Ўзбекистоннинг мустақил тараққиёт йўлини, мамлакатимизда Президент Шавкат Мирзиёев раҳнамолигида амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаб келмоқда.
Икки давлат БМТ, Шанхай ҳамкорлик ташкилоти, «Марказий Осиё-Хитой» формати ва бошқа кўп томонлама халқаро тузилмалар доирасида ҳам яқин алоқаларни мустаҳкамлаган ҳолда умумий манфаатларни ҳимоя қилиб, бутун дунёда хавфсизлик ва тараққиётга эришишга ижобий ҳисса қўшмоқда. Шу ўринда таъкидлаб ўтиш жоизки, Ўзбекистон ва Хитой ШҲТни ташкил этишда фаол қатнашган ва икки томонларнинг илгари сурилган ташаббус ва таклифларни амалга оширишда ҳар доим бир-бирини қўллаб-қувватлаб келмоқда.
Сўнгги йилларда Ўзбекистон ва Хитой Халқ Республикаси ўртасидаги иқтисодий ва транспорт алоқалари изчил ривожланмоқда. Икки томонлама савдо ҳажми рекорд даражаларга етаётган бир пайтда, темир йўл йўналишлари стратегик аҳамият касб этмоқда.
Икки давлат ҳудудлари ўртасида ўзаро савдо иқтисодий алоқаларни ривожлантириш мақсадида ҳудудлараро алмашинувлар фаоллашгани мамлакатимизнинг барча ҳудудлари раҳбарлари бир неча бор Хитойга ташриф буюрди, Шинжон-Уйғур автоном райони, Анхой, Цзянси, Цзянсу, Чжэцзян, Шандун, Шэнси ва Шанхай музофотлари делегациялари Ўзбекистонда бўлди. Пекин, Урумчи ва бошқа бир қатор шаҳарларда савдо уйлари очилди.
Савдо алоқалари йилдан-йилга ривожланиб 2017 йилга нисбатан 2024 йилда савдо ҳажми 3 баробарга ўсиб 2024 йил якунларига кўра
12,5 миллиард АҚШ долларини ташкил қилди. Шундан, 2 млрд АҚШ доллари экспорт, 10,5 млрд АҚШ доллари импорт ҳиссасига тўғри келмоқда.
Хитойнинг тўғридан-тўғри инвестициялари Ўзбекистоннинг бошқа етакчи ҳамкорлари капитали қатори Ўзбекистон иқтисодиётининг қатор тармоқларида фаол иштирок этмоқда. Хитойнинг Huawei, ZTE, Wenzhou Jinsheng Trading, QK Peng Sheng, Sinotruk, Heng Bang Textile Central Asia ва бошқа кўплаб йирик компаниялари Ўзбекистон бозорида ўз фаолиятини олиб бормоқда.
Бир макон, бир йўл" ташаббуси доирасида транспорт боғлиқлигини мустаҳкамлаш ва минтақани ривожлантиришда стратегик аҳамиятга эга бўлган Хитой - Қирғизистон - Ўзбекистон темир йўлини қуриш лойиҳаси бугунги кунда “Аср қурилиши” сифатида эътироф этилмоқда. Ушбу истиқболли темир йўл линиясининг қурилиши том маънода “Буюк Ипак йўли”нинг қайта тикланишидир.
Узоқ йиллик саъй-ҳаракатлардан сўнг “Хитой – Қирғизистон – Ўзбекистон” темир йўлининг қурилиш ишлари 2024 йил 27 декабрь куни Қирғиз Республикасининг Жалол-Обод шаҳрида бошланди. Бугунги кунда Хитой Халқ Республикаси, Қирғиз Республикаси ва Ўзбекистон Республикаси темир йўл ишчилари ўртасидаги самарали ҳамкорлик туфайли томонлар асосий объектларда ишларни муддатидан олдин бошлашга эришдилар, бу эса лойиҳанинг фаол қурилиш босқичига ўтганини кўрсатади.
Лойиҳа “Қашқар – Торугарт – Макмал – Жалол-Обод – Андижон” йўналиши бўйлаб 20 та станция, 42 та кўприк ва 25 та туннелни ўз ичига олади. Темир йўл қурилиши 2030 йил охиригача якунланиши, темир йўл линиясининг узунлиги – 532,53 км бўлиши, шунингдек, йўналишда юк ташиш ҳажми йилига 15 млн. тоннага етиши кутилмоқда. Бунинг устига, йўналиш бўйлаб замонавий транзит-логистика инфратузилмаси, омборхона ва терминаллар барпо этилади.
Ушбу истиқболли лойиҳанинг қурилиши давомида кўплаб туннеллар ва кўприклар қуриб битказилади, буларнинг барчаси лойиҳанинг юқори муҳандислик намунаси сифатида эътироф этади. Юкларнинг етказиб бериш муддатларининг қисқариши натижасида уларнинг етказиб бериш нархлари пасаяди, бу эса ўз навбатида товарларнинг бозор қийматини ҳам пастлашига олиб келади. Хитой ва Марказий Осиё ўртасида барқарор транспорт йўлагининг барпо этилиши кўплаб янги иш ўринларининг яратилишига, минтақа мамлакатлари ўртасида савдо-иқтисодий алоқаларнинг янада ривожланишига сабаб бўлади.
Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, Хитойдан Туркия, Эрон, Туркманистон, Афғонистон, Покистонга кетаётган юкларнинг 10 млн. тоннага яқин қисмини "Хитой – Қирғизистон – Ўзбекистон" йўналишига жалб қилиш имконияти мавжуд бўлиб, йўналиш бўйлаб юк ташиш учун қулай шарт-шароитлар ташкил этилса, юк ташиш ҳажми 2040 йилга бориб 4 баробарга ошиши мумкин.
Буларнинг барчаси ушбу лойиҳанинг нафақат транспорт инфратузилмавий балки иқтисодий аҳамиятининг юқори эканлигини кўрсатади. Шунингдек, “Хитой – Қирғизистон – Ўзбекистон” темир йўли мавжуд “Хитой – Қозоғистон – Ўзбекистон” темир йўлига нисбатан маршрут узунлигини 1035 кмга, етказиб бериш вақтини эса бир ҳафтага қисқартиради.
Темир йўл линияси қурилиш ишлари якунланганидан сўнг “Хитой – Европа” ҳамда “Хитой – Жанубий Осиё” ўртасида энг қисқа, барқарор қуруқлик транспорт маршрутлари пайдо бўлиши натижасида, “Хитой – Европа” йўналишида ташиш масофаси 900 кмга ҳамда “Хитой – Жанубий Осиё” ўртасида ташиш масофаси 1000 кмга ташиш вақтлари эса мос равишда 1 ҳафтага қисқаради.
Ўзбекистон–Хитой темир йўл йўналишлари нафақат икки томонлама товар айирбошлашнинг ўсишига хизмат қилмоқда, балки Ўзбекистоннинг геоиқтисодий мавқеини мустаҳкамлаб, Марказий Осиёнинг логистика марказига айланиш жараёнини тезлаштирмоқда. “Хитой – Қирғизистон – Ўзбекистон” темир йўл лойиҳаси – келажакдаги стратегик транзит кўприк бўлиб, Евроосиё логистика занжирида Ўзбекистоннинг ролини янада кучайтиради
Ўзбекистон–Хитой ўртасида юк айланмасининг ошиши икки давлат ҳудудида юкларни йиғиш, саралаш ва тарқатиш пунктлари ва логистика марказларини ташкил этишга эҳтиёжнинг юзага келишига олиб келмоқда. Ушбу юзага келаётган талабларни бажариш ва сифатли хизматларни таъминлаш мақсадида “Ўзтемирйўлконтейнер” АЖ
2025 йилда Хитойнинг Ланчжоу шаҳрида юкларни йиғиш пунктини очди.
Ўзбекистоннинг Шарқий ва Жанубий-Шарқий Осиё давлатлари билан савдо муносабатларида Хитойнинг Ляньюньган ва Циндао портлари муҳим ўрин тутади. Хусусан, Хитойнинг Шарқий провинциялари, Жанубий Корея, Япония, Малайзия каби давлатлари билан экспорт-импорт юкларни ташишда географик қулай жойлашган Ляньюньган порти аҳамияти ортиб бормоқда.
Ўзбекистон-Хитой ўртасидаги экспорт, импорт ва транзит юкларини ташишда имкон қадар қулай шароитлар яратиш ҳамда “Ўзбекистон-Қирғизистон-Хитой” транспорт йўлагини янада ривожлантириш мақсадида Хитойнинг Ляньюньган портида жойлашган “Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти халқаро логистика парки”да ўзбек бизнес вакиллари иштирокида логистика маркази ташкил этилди.
Ишонч билан айтиш мумкинки, икки давлат ўртасидаги темир йўл ҳамкорлиги нафақат иқтисодий, балки сиёсий, минтақавий барқарорлик ва транспорт хавфсизлиги нуқтаи назаридан ҳам ҳал қилувчи аҳамият касб этмоқда.

Ўзбекистон Республикаси Транспорт вазирлиги ҳузуридаги
Транспорт ва логистикани ривожлантириш муаммоларини ўрганиш маркази бўлим бошлиғи Усмонжон Мухторжонов,
бош мутахассис Исомиддин Абсатторов